Srednjovekovni grad Koznik nalazi se na obroncima Kopaonika, naše najveće planine. Smešten na oko 8km zapadno od Aleksandrovca i desetak kilometara severozapadno od Brusa, tvrđava Koznik podignuta je u drugoj polovini XIV veka. Sama tvrđava smatra se jednom od najočuvanijih srednjovekovnih utvrđenja na području Srbije.
Prema legendi, utvrđeni grad zidala je Jerina, žena despota Đurađa Brankovića. Tvrđava Koznik, sa čijih se zidina i kula pruža pogled na planine Kopaonik i Goč, kao i na župske vinograde, izgrađen je kamen po kamen. Zbog svoje nepristupačnosti, stari i mladi, žene i deca, pa čak i koze su materijal dopremali do visokog utvrđenog dela. Baš zbog životinja koje su učestvovale u izgradnji, stari grad nosi naziv – Koznik.
Tvrđava Koznik jedno je od najpoznatijih srednjovekovnih utvrđenja u ovom delu zemlje, čija popularnost godinama raste. Razlozi za to su brojni, od kulturno-umetničkih manifestacija koje se organizuju u čast vitezova i plemstva srednjeg veka, brojnih pešačkih tura, ali i činjenice da se nalazi u neposrednoj blizini velikog turističkog centra – Kopaonika. U nastavku teksta saznajte više o ovom starom gradu na obroncima Kopaonika.
Koznik Kopaonik – istorijske veze sa srednjovekovnim velikašima
Tvrđava Koznik Kopaonik se u istorijskim podacima vezuje za ličnost srednjovekovnog velikaša, Radiča Postupovića, u narodu poznatog kao Oblačić Rajko ili Rajko od Rasine. Cela oblast oko grada pripada Rasinskom okrugu, pa se otuda Koznik i povezuje sa Radičem Postupovićem.
Smatra se da su, za vreme njegovom stolovanja, česti gosti utvrđenja na obroncima planine Kopaonik bili knez Lazar i despot Stefan Lazarević. Pored Koznika, Radič Postupović je u svom feudu imao više desetina okolnog sela, a poznat je i po tome što je izgradio crkvu u Milentiji i manastir ispod Koznika, u dolini Bašićke reke.
Samo utvrđenje je, prema istorijskim podacima, podignuto za vreme vladavine kneza Lazara, pošto su u starom gradu pronađeni ostaci Moravskog stila, karakterističnog za njegovu vladavinu. Tvrđava Koznik Kopaonik se prvi put u izvorima pominje u Lazarevoj povelji manastiru Lavra svetog Atanasija na Svetoj Gori. Povelja je doneta u “plemenitom gradu Kozniku”, 8. avgusta 1381. godine.
Jerinin grad – legende o prokletstvu tvrđave
Kako je Radič Postupović živeo u doba vladavine despota Đurađa Brankovića i njegove supruge Jerine, nesumnjivo je da se radilo na utvrđivanju i dogradnji Koznika. Kao primer najveće tvrđave tog vremena, one u Smederevu, jasno je da su očekivanja usled najezde Turaka bila čvrsto vezana za fortifikaciju postojećih zdanja.
Narodne epske pesme opevalu su ogormne kuluke kojima je država opterećivala narod, a supruga Đurađa Brankovića, Jerina, smatrana je glavnim krivcem za velike patnje koje je narod trpeo. Baš iz tog razloga, drugi naziv za tvrđavu Koznik je Jerinin grad.
Brojne legende koje okružuju tvrđavu govore o ogromnom radu uloženom da se utvrđenje pretvori u glavnu odbrambenu liniju kao ključna tačka ovog prostora. Mitovi ispredaju priču o “prokletoj Jerini” koja je zavela takav kuluk, da su čak i životinje bile upregnute kako bi iznele građevinski materijal na uzvišenje grada.
Još jedna priča koja govori o “bahatosti” despotice Jerine odnosi se na to da je na mestu zvanom Skačak zajazila Rasinu, od Pleša pa sve do Mitrovog Polja, kako bi uživala u kupanju i vožnji na lađam. Tako je poplavljena plovna dolina reke, samo da bi se ispunili hirovi Jerine i njene svite.
Stari grad Koznik – izgled utvrđenja na ogranku Kopaonika
Stari grad Koznik podignut je na uzvišenju koje sa tri strane oivičavaju oštre stene, sa kojih je prilaz nemoguć, dok je četvrta, zapadna strana, blaža i ona predstavlja prilaz utvrđenju. Tvrđava je podignuta na ogranku Kopaonika, na 922 metra nadmorske visine, pa tako spada u red najviših srednjovekovnih utvrđenja kod nas.
Kontura tvrđave prati konfiguraciju terena, pa je tako najveća dužina grada manja od 60 metara, a širina ne prelazi 45 metara. Bedemi Koznika ojačani su kvadratnim kulama, razmeštenim na približno istom rastojanju. Na najvišoj tački grada, na sredini severnog bedema, smeštena je Donžon kula.
Kao najbolje očuvana, Donžon kula je verovatno imala stambenu ulogu, uz još nekoliko kula u sklopu utvrđenja. Pored nje, stari grad Koznik sadrži osam četvorostranih kvadratnih kula, dok su temelji porušenih kula su i danas vidljivi. Zbog očuvanih ostataka, arheološki radovi koje je izvodio Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu pružaju odličan uvid u osnovu centralnog gradskog utvrđenja.
Tvrđava Koznik – crkva i bunar starog grada
Zahvaljujući arheološkim otkrićima, utvđeno je da tvrđava Koznik u svom sastavu imala crkvu manjih razmera, sa bogato oslikanim zidovima i sačuvanim arhitektonskim fragmentima. Ostaci ukrasne kamene plastike, karakteristične za Moravski stil, svedoče o tome da je pridvorna crkva bila izgrađena za vreme vladavine kneza Lazara.
Unutar same tvrđave pronađeni su ostaci cisterne sa četiri bunara, kojima se grad snabdevao vodom tokom opsadnog stanja i ratova vođenih na ovom prostoru. Ceo sistem je napravljen tako da skuplja i čuva atmosfersku vodu. Prilikom arheološkog okrića u bunarima je pronađena bistra voda, što ide u prilog tome da je sistem snadbevanja funkcionisao i vekovima nakon izgradnje tvrđave.
Slikarska kolonija Koznik – viteške igre u duhu tradicije
Pored fakultativnih izleta i poseta srednjovekovnom gradu, tradicionalna kulturno-umetnička manifestacija pod nazivom Koznik – grad vitezova, održava se svake godine u avgustu i privlači veliki broj posetilaca. Prizori kostimiranih vitezova, dvorskih dama i koreografije borbi oživljavaju tokom leta autentičan duh tvrđave.
Manifestacija “Koznik – grad vitezova” je nastala na inicijativu građana Brusa i Aleksandrovca, koji su se tokom godina zalagali za obnovu grada. Glavni cilj samog programa je da afirmiše srpsku i evropsku srednjovekovnu kulturu.
Pored viteških igara, tokom manifestacije se organizuje i slikarska kolonija Koznik, koja privlači slikare, amatere, kao i sve ljubitelje umetnosti i istorije. Program uključuje i tradicionalnu narodnu muziku, uz izvedbe lokalnog hora i ansambla igrača.
Duh Koznika tokom letnjih meseci lebdi nad planinom Kopaonik i otvara vrata svim znatiželjnim posetiocima. Ukoliko se odlučite na posetu našoj prelepoj planini, kontaktirajte nas i ne zaboravite da posetite ovaj atraktivni srednjovekvni grad.
