Idući uzvodno od reke Raške, prema njenom izvoru, dolazimo na oko desetak kilometara od grada Novog Pazara. Nad gradom se uzvisuje brdo Gradina, po kom su razbacani ostaci srednjovekovnih tvrđava, manastira i crkava koje je i sam UNESCO upisao na Listu svetske kulturne baštine pod jednim, zajedničkim imenom: Stari Ras sa Sopoćaima.
Trodelna tvrđava Ras je bila centar srpske države
Ostaci srpskog srednjovekovog grada Rasa, su jedan od brojnih lokaliteta na Kopaoniku koji su decenijama enigma i intrigiraju sve srpske arheologe i istoričare. Zahvaljujući njihovim istraživanjima danas znamo da Ras tvrđava u svom kompleksu ima tri arheološka lokaliteta:
- Utvrđenje na Gradini
- Pećina sa manastirom Svetog Arhanđela (ispod samog utvrđenja)
- Naselje Pazarište (Trgovište) sa građevinama koje su urbanizovane
Ras na Kopaoniku je u ruševinama očuvan kao najstarija vojna građevina i kao sedište prvih srpskih vladara. Baš ovde gde je nastao stari Ras Srbija je dobila prvu državu i prvog srpskog valdara.
Ušuškana u podnožje planine Kopaonik Ras tvrđava Ima oblik nepravilnog četvorougla, dugačka je 180 metara a u širini ide od 20 do 60 metara. Juži deo tvrđave je napristupačniji i tu se nalazi i glavna kula, sa kapijom. Glavna, zapadna kapija oivičena je sa dve kule.
Stari Ras grad je nastajao u dve hronološke faze
Stari grad Ras ima nesagledliv značaj za proučavanje stare srpske istorije i prošlosti naše države. U prvoj polovini 12. veka, kada je na vlast došao Stefan Nemanja, kompleksu Rasa je pridodato još građevina – posle čega postaje glavno uporište srpske države.
Kako su tadašnji vladari svoju prestonicu nadgradili na postojećim ruševinama, smatra se da je grad Ras i pre 12. veka bio značajno versko i duhovno sedište.
U kompleksu građevina na Pazarištu se razlikuju dve hronološke faze. Prva, starija faza se vezuje za sredji vek sa kućama i crkvama brvanarama, dok je druga – mlađa faza nastala u periodu turkse vladavine, do druge polovine 17. veka. sa dobro očuvanim kamenim objektima.
U oblasti Ras Srbija ima najlepše manastire
Ono po čemu je široj javnosti poznat ovaj predeo Srbije su brojni manastiri, zbog kojih je ovaj grad i uspeo dospeti na UNESCO-vu listu. Najzanačajniji spomenici srpske kulture oličeni u manastirima ovog kraja su: Sopoćani, Đurđevi stupovi i crkva Sv. apostola Petra i Pavla (Petrova crkva).
Sopoćani – zadužbina Uroša I
Na samom izvoru reke Raške, kralj Uroš I Nemanjić je 1260. godine podigao crkvu koju je namenio za svoju grobnicu, a sredinom 14. veka, nju je proširio i obnovio njegov praunuk Dušan.
Crkva je zidana u raškom stilu, ali ima i romanske odlike, a do danas je, u najboljem stanju, sačuvana crkva Svete Trojice. Sopoćanske freske predstavljaju vrhunac vizantijskog, monumentalnog freskoslikarstva. Jedna od impresivnijih freski je Uspenje Bogorodice.
Đuđevi stupovi – zadužbina Stefana Nemanje
Manastir Đurđevi Stupovi se nalazi na vrhu šumovitog uzvišenja koje dominira panoramom Novog Pazara. Manastir je podinut oko 1170. kao zadužbina velikog župana Stefana Nemanje.
Prema zapisima Stefana Prvovenčanog, Nemanja je ovu crkvu podigao u znak zahvalnosti Sv. Đorđu što ga je izbavio iz tamnice gde su ga zatvorila njegova braća. Veoma impresivna slika Sv. Đorđa na konju je najdominantnija freska, koja je i jedina bolje očuvana u manastiru.
Crkva Sv. apostola Petra i Pavla (Petrova crkva) – najstarija u Srbiji
Najstariji srednovekovni sakralni objekat na tlu Srbije je crkva Svetih apostola Petra i Pavla, koja je podignuta na ostacima ranohrišćanskog objekta iz 6 veka.
Crkva je poznata po tome što su veliki događaji u životu Stefana Nemanje obeležavani baš u njoj. Veliki župan je ovde kršten, održavao sabore protiv bogumilstva a u njoj je i predao vlast sinu Stefanu.
Raška škola i Vukanovo jevanđelje
U Rasu su nastala neka od njavećih dela mlade srpske države i umetnosti. Iz prepisivačke škole, koja je simbolično nazvana Raška škola – razvila se raška književnost, arhitekrura, slikarstvo pa i Raška država. Najznačajniji spomenik raške škole (pored manastira) je i Vukanovo jevanđelje.
Jevanđelje je veoma značajno zbog pisma i jezika, koji se kasnije koristio za stvaranje srpske redakcije staroslovenskog jezika. Minijature sa jevanđelja se danas čuvaju u muzeju u Sank Peterburgu, u Rusiji.
Bogumilske ćelije – kompleks pećina ispod grada Rasa
Na ušću Sebečevske reke u reku Rašku, nalazi se kompleks pećina čija je unutrašnjost delimično obrađena i ozidana. Radi se o bogumilskim molitvenim isposnicama koje su sa kasnijim dolaskom Turaka ukrašene i u orijentalnom duhu.
Stari Ras grad je jedina oblast koja je u toj meri bogata srpskom istorijom i umetnošću i ne bi trebalo da propustite njen obilazak kada se zaputite put Kopaonika.
Da li zbog huka reke, ili prelepih šuma u brdima, ova oblast nikada nikoga nije ostavila ravnodušnim, a postane i malo jasnije zašto su vladari odabrali baš grad Ras da iz njega upravljaju čitvom zemljom.
